WAANZINNIGE GRENZEN
TENTOONSTELLINGEN OVER GENIALITEIT EN WAANZIN IN DE KUNST
teksten en artistieke invulling: psychiater-auteur Erik Thys en Mike Michiels voor vzw KAOS.
Grenzen fascineren. Misschien omdat ze veiligheid suggereren, door een scheiding aan te brengen tussen binnen en buiten, nacht en dag, wij en zij , waanzin en normaliteit… En toch, grenzen houden schijnbare tegenpolen samen. Zoals de nacht langzaam overgaat in de dag, de vloedlijn onophoudelijk de grens verlegt tussen eb en vloed, zo is ook de grens tussen waanzin en normaliteit altijd in beweging.
Veel fascinerender dan de grenzen is ons waanzinnig verlangen om ze voortdurend te trekken. Het is alsof we op zoek zijn naar een onbestaande lijn in de ondefinieerbare zandstrook tussen eb en vloed, uit angst overspoeld te worden. De grenzen die we maken zijn waanzinnig en bij uitstek de grens tussen waanzin en ‘normaliteit’. Met het thema ‘Waanzinnige grenzen’ wilde kunstplatform Wilford X de grens tussen waanzin en genialiteit daadwerkelijk verkennen.
Startmoment vormde het colloquium op 18 februari 2017 met Dirk De Wachter, Erik Thys, Stefaan Baeten, Rick De Leeuw, Sven Unik-id en moderator Lies Martens. Vanuit filosofische, historische, psychiatrische maar vooral vanuit kunstzinnige hoek sloopten ze grenzen. Het colloquium is een startpunt van een stigmadoorbrekend kunstproject, voorbij de grenzen tussen in- en outsiderkunst, waarbij kwetsbare en minder kwetsbare kunstenaars aan het werk gaan en iedereen misschien wel ontdekt dat de grens tussen waanzin en normaliteit niet buiten, maar in hen ligt. Gedurende een jaar werkten kunstenaars, in totale vrijheid, rond dit thema.
Nico Beddeleem (°1966) moest zijn studies fotografie opgeven toen hij geconfronteerd werd met psychiatrische problemen. Hoewel hij deze moeilijkheden maar gedeeltelijk te boven kwam en zijn aandoening hem nog steeds fragiliseert, is zijn liefde voor de fotografie enkele jaren geleden in alle hevigheid opnieuw opengebloeid. Beddeleem is een scherpe en kritische observator van zijn eigen leven, van de wereld, van de psychiatrie, van zijn compagnons de route en van zichzelf. Zijn werk is tentoongesteld bij KAOS in Elsene, bij WIELS en in het Museum Dr. Guislain. Schamper ziet hij het pijnlijke in wat gewoon is, maar ook het mooie in wat pijnlijk is. Hij is ook een obsessief fotograaf van zichzelf. Zijn selfies zijn een zoektocht naar de mens achter zijn eigen gelaat. Ze zijn genadeloos scherp, somber, vreemd, vrolijk en lucide. En het zijn er veel. Ze vormden een steeds verder aangroeiende wolk van reflecties, die zowel de auteur als de toeschouwer ondervragen.
Nico Beddeleem kreeg het gezelschap van de Ierse kunstenaar Brian Maguire (°Dublin, 1951). Hij is een energieke en expressieve schilder wiens werk ontstaat uit politiek en sociaal engagement. Zijn krachtige schilderijen zijn niet alleen statements, ze zijn een vorm van sociale actie. Zo stelde hij bijvoorbeeld het geweld in Mexico niet alleen aan de kaak in zijn schilderijen, maar ook door zich als ‘embedded’ kunstenaar te integreren in de gemeenschap van de slachtoffers en de journalisten die het geweld aan het licht brachten. Zijn doel is om respect te betonen aan de slachtoffers en alle rationalisaties, excuses en rookgordijnen die deze realiteit maskeren, weg te nemen. Ook voor de wereld van de psychiatrie voelt Maguire veel empathie, vandaar zijn bijdrage aan verschillende projecten en residenties op het kruispunt van kunst en psychiatrie, zoals KAOS, en zijn onmiddellijke bereidheid om aan onze tentoonstelling mee te werken. Foto: Guy Hersant
Vervolgende voegde Myriam Loyens (°1943) zich bij het gezelschap. Je zou haar een kunstenaar van de ziel kunnen noemen, van haar eigen ziel en de relatie tot de zielen van medemensen, van dieren, van de natuur. Waarom dit ouderwetse woord ‘ziel’ gebruiken? Omdat het ook al wat in onbruik rakende woord psyche de spirituele dimensie mist die Myriams Loyens’ werk onmiskenbaar heeft. En omdat psyche zo psychologisch klinkt, iets dat Loyens’ werk zeker overstijgt. Loyens geeft picturaal weer wat ze voelt, hoe ze zichzelf en de wereld om zich heen ervaart en hoe dit alles in een groter geheel zou kunnen passen. In vroegere tijden ging dat gevoel bij wijze van spreken zonder omweg van de ziel naar het papier. Dit vroegere werk straalde de kracht uit van de directheid, maar vaak ook de pijn van naakte, onverteerde emoties. Scherpe lijnen leken kwetsuren, felle vlekken deden denken aan kneuzingen en wonden. Rauwe kunst, maar dan alleen in de letterlijke zin. Later kregen die emoties meer vorm en betekenis, zonder aan scherpte in te boeten. Niets is voor de kunstenaar evident, niets is verworven, alles wordt elke dag opnieuw in vraag gesteld. Vanuit dat levensgevoel heeft Myriam Loyens inmiddels een soort picturaal journaal gecreëerd dat jaren denk- en tekenwerk weerspiegelt.
Samen met Myriam Loyens verwelkomden we Sanchita Islam (°Manchester, 1973). Ze is van Bengaalse origine, studeerde politieke wetenschappen aan de London School of Economics en is internationaal actief als kunstenaar, schrijver, filmmaker en performer. Ze toonde haar indrukwekkende productie overal ter wereld en bij KAOS en heeft zich recent geout als een ‘schizofrene moeder’. Maar Sanchita Islam is in de eerste plaats een bedreven, gedreven en bezeten beeldend kunstenaar, bekend van meterslange papierrollen, scrolls, vol pijnlijk nauwkeurige tekeningen. Ze bracht een performance en toonde een nieuwe scroll. Haar neonkunstwerk ‘What makes a good soul?’ kreeg een permanente plaats in Wilford X.
Mekhitar Garabedian (°Aleppo, 1977) sloot aan in december 2017. Deze kunstenaar van Armeense origine woont en werkt in Gent. Zijn werk reflecteert over geheugen, identiteit en geschiedenis en hoe die ons confronteren met onoplosbare dilemma’s. Met zijn migratie-achtergrond zoekt hij naar strohalmen waar wij ons als subject aan kunnen vasthaken en die blijken heel fragiel te zijn. Eén van die strohalmen is taal. Zo probeert hij zich het Armeens en het Armeense schrift eigen te maken. De taal van zijn roots, maar paradoxaal ook een taal die hij niet zo goed kent. Net als de selfies van Nico Beddeleem zijn de oefeningen van Mekhitar Garabedian om zijn eigen taal onder de knie te krijgen, onderzoekende blikken in de spiegel, construerende zoektochten naar het zelf die ons als toeschouwer ook ondervragen. Garabedians werk is onder meer tentoongesteld in Bozar, Jan Hoets zwanenzang Middle Gate, het Museum Dr. Guislain, het S.M.A.K., de meest recente Biënnale van Venetië en vele andere plaatsen.
Op 10 maart 2018 volgde een slotcolloquium met Rick De Leeuw, Erik Thys, Kirsten Catthoor, Karl Meersman en moderator Lies Martens. Tegelijk presenteerde Karl Meersman – begenadigd kunstenaar en medebezieler van Wilford X – de Woontoren van Babel. Gedurende de zes voorafgaande maanden heeft hij met de bewoners van Psychiatrisch Centrum St-Hiëronymus (St-Niklaas) aan een installatie gewerkt die de grenzen tussen ‘gek’ en ‘geniaal’ sloopt. Ze maakten samen 80 portretten in klei, die opgestapeld in plexi-kubussen een woontoren van hokjes vormden. ‘Het geheel doet aan een woonblok denken, waar de bewoners elkaar niet kennen, waar ze vereenzamen en verzanden in non-communicatie,’ vertelt Karl Meersman. ‘Net zoals we zelf te vaak grenzen trekken tussen onszelf, die we “normaal” vinden en de kwetsbare andere, die we ‘abnormaal’ vinden. Stigmatiseren doen we al te vaak. Zes maanden lang werken met mensen die psychisch kwetsbaar zijn, heeft mij als mens veranderd, omdat ik ben gaan inzien dat we allemaal kwetsbaar zijn. Ik blaas sindsdien minder hoog van de toren, ben de waan van de dag nog meer gaan relativeren. Van vandaag op morgen kan de veer springen bij iedereen.’